In de schaduw van de werkplaats: het werk van de restaurateur

Als u door de gangen van het museum wandelt, kunt u zich moeilijk voorstellen dat er vele ambachten zijn die ervoor zorgen dat het dagelijks functioneren van het museum goed verloopt. Dit is met name het geval voor de restaurateurs die ‒ en dat is iets essentieels ‒ de opdracht hebben om de collecties in goede staat te houden en klaar te maken voor de tentoonstelling. In dit artikel nodigen Christophe en Audrey u uit om door de deur van hun atelier te gaan en iets meer te ontdekken over dit werk, dat meestal achter gesloten deuren wordt uitgevoerd.

Restaureren is niet het uitvinden of aanpassen van het werk om het aan bepaalde schoonheidscriteria te laten voldoen. Het gaat om het stellen van een precieze diagnose die richting geeft aan het type behandeling dat moet worden uitgevoerd. Om dit te doen is het oog ons eerste hulpmiddel, zegt Audrey Jeghers, specialiste in de restauratie van schilderijen, of beter gezegd "conservering - restauratie" zoals mensen in het vak het nu noemen vanwege de verschillende soorten werk die moeten worden uitgevoerd.

Terwijl de conservering geen rekening houdt met het esthetische aspect van het werk, maar probeert schade te voorkomen en te herstellen, zal de restauratie meer gericht zijn op het eindresultaat.

 “De Deskundigen” van het museum

Nu zult u zich terecht afvragen: "Wat betekent dit in de praktijk? ». Om deze vraag te beantwoorden, was Christophe Remacle, die ook gespecialiseerd is in de restauratie van schilderijen, zo vriendelijk om de deuren van het atelier te openen en de tijd te nemen om ons alles uit te leggen. Want zoals hij opmerkt: herstellen is slechts een deel van ons werk.

• Het begint met een verzoek van een curator of een tentoonstellingsmanager: wanneer deze laatste de te exposeren stukken kiest, gaan de restaurateurs naar de opslagruimtes om een eerste observatie van het werk te maken en de omvang van de uit te voeren taak in te schatten. Op basis van hun advies en de gestelde termijnen kan worden besloten de werkzaamheden in eigen beheer uit te voeren of gebruik te maken van de diensten van een externe restaurateur.
   
• De eigenlijke restauratiewerkzaamheden kunnen dan beginnen. Bij het restaureren van een schilderij worden de oude lagen geoxideerde vernis, die in de loop der tijd geel zijn geworden, vaak verwijderd. Waarom is dit zo belangrijk? Omdat de geoxideerde vernis de verschillende vlakken die op het schilderij aanwezig zijn zal reduceren tot één enkel vlak, waardoor de diepte wordt gereduceerd en de leesbaarheid wordt verstoord. Door het schilderij in zijn oorspronkelijke vorm te herstellen, helpen restaurateurs het begrijpelijker te maken. Ze werken ook samen met kunsthistorici die de werken met een frisse blik zullen kunnen bestuderen en mogelijke ontdekkingen doen die de geschiedenis rond het schilderij veel rijker maken. Dan volgen er andere belangrijke stappen, zoals het repareren van scheuren in het doek of het verlijmen van de voegen van een paneel, om te eindigen met het opvullen en retoucheren van de openingen.
   
• Wat het einddoel ook is, restauratoren moeten geduldig en nauwgezet zijn tijdens het restauratieproces: voorzichtig te werk gaan, stap voor stap, blijft essentieel om te voorkomen dat er onomkeerbare veranderingen aan het object worden aangebracht. Het kennen van de grenzen is net zo belangrijk: er zijn zoveel materialen om mee te werken, elk met zijn eigen bijzonderheden... het is soms beter om te erkennen dat dit buiten ons vakgebied ligt en om bepaalde materialen waar we niet aan gewend zijn toe te vertrouwen aan andere restaurateurs die het gewoon zijn daarmee te werken, benadrukt Christophe.
   
• Maar als het werk eenmaal klaar is om tentoongesteld te worden, is de klus nog niet geklaard! In het kader van bruiklenen van collectiestukken tussen musea moeten de restaurateurs ervoor zorgen dat ze in de best mogelijke omstandigheden worden vervoerd en aanwezig zijn op de montage- en demontageplaatsen, zodat ze in elke fase van de voorbereiding, van het krat tot het ophangen binnen de tentoonstelling, een conditierapport kunnen opstellen.

Het werk van de restaurateur, een hele kunst... maar dat niet alleen !

Of het nu gaat om het kennen van de eigenschappen van de verschillende oplosmiddelen die nodig zijn om het vernis van het schilderij te verwijderen of om ervoor te zorgen dat de werken in optimale conserveringsomstandigheden worden bewaard, de praktijk van de restauratie doet zowel een beroep op wetenschappelijke als op artistieke kennis.

Het is met dit doel voor ogen, en met het oog op de onthulling van de verschillende facetten van haar beroep, dat Audrey in 2019 tijdelijk verhuisde naar een ruimte die gewoonlijk gewijd is aan de collecties van het museum om het schilderij "De Exodus van Jacob" van Cornelis Buys te restaureren. Dat bood de bezoekers die dat wilden de mogelijkheid om haar werk te bekijken, en bovendien werd deze echte primeur in de Grand Curtius vergezeld van een reeks open workshops waarbij het publiek werd uitgenodigd om met Audrey van gedachten te wisselen en uitleg te krijgen over de producten en technieken die tijdens de verschillende fases van de restauratie werden gebruikt. Hebt u deze kans gemist? Dan kunt u de gang van zaken hier volgen.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

Kort samengevat

1. Preventieve conservering heeft tot doel te anticiperen op de oorzaken van de aantasting van een erfgoedobject door in te werken op de omgeving (zorgen voor een stabiel klimaat of het gebruik van geschikte verlichting).
    
2. In geval van aantasting heeft de curatieve conservering tot doel de effecten ervan te behandelen en de evolutie ervan te stoppen, met name door verzwakte materialen te consolideren of te herstellen.
    
3. Restauratie omvat alle bewerkingen die niet essentieel zijn voor het overleven van het object, maar die het mogelijk maken om het beter uit te laten komen en de begrijpelijkheid ervan te verbeteren (bijvoorbeeld het opvullen en retoucheren van gaten).

-----------------------------------------------------------------------------------------------